Złote okna motoryczne kluczem do sukcesu

Przygotowanie fizyczne w życiu sportowca odgrywa pierwszoplanową rolę. Mimo świadomości ważności treningu motorycznego, wciąż ten temat w Polsce raczkuje. Dlatego na łamach Weszło Junior będziemy regularnie publikowali artykuły dotyczące tego zagadnienia. Dzisiaj przedstawiamy tematykę złotych okien motorycznych w rozwoju dziecka. Dowiecie się, kiedy trening poszczególnych zdolności motorycznych będzie najbardziej efektywny dla chłopców i dziewczynek oraz czym te „złote okna” są.

Każdy trener pracujący z dziećmi i młodzieżą chce, aby jego podopieczni osiągali sukcesy i prezentowali światowy poziom w wieku seniorskim. Aby tak się stało, plan treningowy musi uwzględniać okresy sensytywne w rozwoju ruchowym. Pozwoli to nam uzyskać maksymalne korzyści z każdego okresu, co przełoży się na maksymalizację potencjału i wydłużenie kariery sportowej.

Czym są złote okna motoryczne? Są szerokimi okresami czasowymi, w których uczenie się określonej umiejętności lub rozwijanie określonych zdolności fizycznych jest szczególnie skuteczne.

Nasz mózg ma tendencję do szybkiego uczenia się nowych umiejętności motorycznych, a następnie osiąga określony poziom, przy którym potrzeba więcej bodźców treningowych, aby utrzymać tą umiejętność motoryczną na tym samym poziomie. Badania wskazują, że gęstość istoty szarej w naszym mózgu jest odpowiedzialna za kontrolę motoryczną i powstaje głównie przed okresem dojrzewania. Dlatego istnieje możliwość nauczenia podstawowych umiejętności ruchowych dzieci, wykorzystując „plastyczność” szarej materii w ich mózgu. Najlepszą formą szkolenia dla dzieci wydaje się integracyjne szkolenie nerwowo-mięśniowe, które koncentruje się na rozwijaniu różnych umiejętności motorycznych w określonych oknach czasowych.

Cały okres dzieciństwa można postrzegać jako okres wrażliwy na opanowanie podstawowych umiejętności ruchowych. Trening w czasie okresów sensytywnych odnosi się do przyspieszonej adaptacji treningowej oraz reaktywności organizmu na działanie zewnętrznych bodźców kształtujących. Wszystkie zdolności fizyczne są możliwe do wytrenowania. Trzeba jednak pamiętać, że podczas okresów sensytywnych występuje przyspieszona adaptacja bodźców i bardzo ważne w tym momencie jest dobranie odpowiedniej intensywności i częstotliwości treningu oraz obciążenia treningowego.

Krytyczny okres, czyli tzw. „okno” rozwoju, odnosi się do punktu w rozwoju określonej zdolności. Oczywiście tylko wtedy, kiedy trening ma optymalny efekt. Innymi istotnymi czynnikami są gotowość i krytyczny okres sensytywny podczas wzrostu i rozwoju młodych zawodników, gdzie bodziec musi być ustalony w czasie, aby osiągnąć optymalną adaptację w odniesieniu do umiejętności motorycznych, mięśni lub siły. Niemniej jednak wciąż możliwe jest rozwijanie i wzmacnianie zdolności motorycznych poza okresami sensytywnymi, ale może być to zdecydowanie trudniejsze do osiągnięcia.

Stopniowy spadek umiejętności poznawczych mózgu w miarę starzenia się. Zmniejszenie zaobserwowano w rozumowaniu, prędkości przetwarzania, pamięci  i orientacji przestrzennej ukończeniu 25 roku życia. (Hedden T, Gabrieli JD. (2004). Insights into the ageing mind: a view from cognitive neuroscience).

W procesie dorastania dziecka istnieją sprzyjające okresy, w których można zwiększyć 5 możliwych do wytrenowania zdolności. Należy jednak pamiętać, by brać pod uwagę różne etapy dojrzewania dziecka, w tym prędkość wzrostu.

Wyróżniamy 5 podstawowych zdolności :

– siła,

– szybkość,

– wytrzymałość,

– gibkość,

– podstawowe umiejętności ruchowe.

Doskonale wiemy, że wszystkie dzieci z wiekiem rosną. Jednak czas wzrostu, prędkość wzrostu i poziom rozwoju może diametralnie różnić się u dzieci w tym samym wieku. Niektóre okresy sensytywne w rozwoju danych zdolności opierają się na wieku chronologicznym, a niektóre na wieku rozwojowym. Dlatego ważne jest, aby znać różnicę pomiędzy wiekiem chronologicznym a wiekiem rozwojowym, tak by odpowiednio dopasować akcent treningowy dla każdego zawodnika.

Wiek chronologiczny to ilość lat i dni od momentu narodzin. Natomiast wiekiem biologicznym jest stopień fizycznej, psychicznej, poznawczej i emocjonalnej dojrzałości.

Przykładowymi biologicznymi wyznacznikami dla wieku rozwojowego może być wystąpienie szczytowej prędkości wzrostu, zrywu wzrostu czy pojawienie się miesiączki u dziewcząt. W momencie, gdy określimy w jakim wieku rozwojowym jest nasz zawodnik (czyli, w którym oknie się znajduje) pozwoli nam to uzyskać lepsze efekty w treningu. Możemy wtedy położyć większy nacisk na kształtowanie danej zdolności motorycznej.

Dla przykładu optymalne okno rozwoju wytrzymałości pojawia się na początku zrywu wzrostu. Trening wytrzymałości aerobowej jest zalecany, zanim sportowcy osiągną szczytową prędkość wzrostu. Z kolei najlepsze efekty treningu mocy tlenowej będziemy uzyskiwać stopniowo dopiero po zwolnieniu maksymalnego tempa wzrostu.

Sprzyjające okno do rozwoju siły występuje natychmiast po szczytowej fazie wzrostu lub na początku występowania miesiączki u dziewcząt. Podczas gdy dla chłopców jest to od 12 do 18 miesięcy po szczytowej fazie wzrostu.

W przypadku treningu szybkościowego także istnieje różnica w prowadzeniu chłopców i dziewczynek. Dla chłopców, pierwsze okno treningu szybkości występuje w wieku od 7 do 9 lat i jest związane z rozwojem centralnego układu nerwowego. Drugie okno pojawia się w wieku od 13 do 16 lat. Jeśli chodzi o dziewczęta to pierwsze okno występuje w wieku od 6 do 8 lat, a drugie między 11 a 13 rokiem życia. Natomiast umiejętności ruchowe będą rozwijane najlepiej u chłopców w wieku od 9 do 12 lat, a u dziewczynek w wieku od 8 do 11 lat.

Czuły okres w rozwoju elastyczności dla obu płci ma miejsce pomiędzy 6 a 10 rokiem życia. Chociaż trening elastyczności w okresie dojrzewania daje dobre wyniki, to należy zwrócić szczególną uwagę na ten parametr podczas dorastania. Wtedy właśnie następuje największe naprężenie mięśni, więzadeł i ścięgien szybko rosnących kości.

Koncepcja okresów sensytywnych wywołała znaczną dyskusję w społecznościach sportowych i akademickich. Jednak tutaj nie ma wróżenia z fusów, bo ta koncepcja jest zbadana oraz udokumentowana w literaturze treningowej i badawczej. Duży zbiór prac na ten temat dostarcza uzasadnionych dowodów na poparcie koncepcji złotych okien motorycznych biorąc pod uwagę znaczenie i nieodłączne ograniczenia stosowanych badań dla uzyskania praktycznych rezultatów.

Tekst powstał we współpracy z Jakubem Grzędą i Witoldem Zielazkiem z PeakPer4Mance